คือคริสต์อิสลาม มันไม่ใช่แค่ศาสนา มันคือรูปแบบการปกครอง
เกิดเมืองพุทธมันจะเข้าใจยากหน่อย เพราะว่าพุทธมันแยกศาสนา กับการปกครองมาตั้งแต่แรกเริ่ม ตรรกะที่ฝังหัวคือศาสนาก็ส่วนศาสนา เข้าทางธรรมก็ละทางโลกไป ไม่ต้องมายุ่งกับทางโลก
ของคริสต์ อิสลาม มันไม่ใช่ เรียกว่าศาสนาเหมือนกัน แต่ต้องเข้าใจว่าไม่เหมือนพุทธ สมัยก่อนศาสนาก็เป็นรูปแบบการปกครองอย่างหนึ่ง ศาสนาก็คือการเมือง King ยังต้องฟัง Pope แล้วคนธรรมดาไม่ฟังได้ไง ก็ต้องเชื่อฟังทุกอย่างของศาสนา เข้ารีตแล้วห้ามออก เพราะงั้นอะไรที่เป็นบาปทางศาสนา ก็คือความผิดทางกฏหมายด้วยในทางปฏิบัติ
สมัยอยุธยาคริสต์เข้ามา ใครแต่งกับคริสต์ก็ต้องเข้าคริสต์ห้ามออกเหมือนกัน ยุคหลังมาฝรั่งมันถึงค่อยปฏิรูป บทบาทของศาสนาน้อยลง มาสนใจเรื่องทางโลกมากขึ้น
แต่อิสลามไม่ยอมเปลี่ยน ห้ามเปลี่ยนด้วย ห้ามทุกอย่าง ห้ามทำอะไรกับหลักการตั้งแต่โบราณ ความคิดคนก็เลยยังเป็นแบบเก่าอยู่ ศาสนาอยู่เหนือเรื่องทางโลก