กูว่าสภาพแวดล้อมไม่มีผลมากว่ะ เขตหนาวก็เคยมีอารยธรรมที่มันเจริญ เขตร้อนก็เคยมีอารยธรรมที่มันเจริญ เขตอบอุ่นก็เคยมีอารยธรรมที่มันเจริญ คนเราก็แค่พยายามหาเหตุผลมาอธิบายในสิ่งที่ตัวเองเห็น แต่ถึงมันจะฟังดูมีเหตุผลก็ใช่ว่ามันจะต้องถูก
ถ้าลองเทียบสเกลให้เล็กลงเป็นคำถามว่า สภาพแวดล้อมแบบไหนเด็กที่จะทำให้เด็กโตขึ้นมาแล้วประสบความสำเร็จ บางคนก็อาจจะยกเหตุผลขึ้นมาว่าพวกเศรษฐีบางคนที่เกิดมาอย่างลำบากปากกัดตีนถีบจนมีความขยันมุมานะประสบความสำเร็จ แสดงว่าสภาพแวดล้อมที่เลวร้ายกระตุ้นให้คนพัฒนา
บางคนก็อาจจะยกเหตุผลขึ้นมาว่าพวกเศรษฐีบางคนที่บ้านพอมีฐานะ มีโอกาสให้ลูกได้ศึกษาหาความรู้ ได้มีได้เห็นประสบการณ์ทำธุรกิจ มีเงินทุนให้ลงทุน ก็เลยประสบความสำเร็จ แสดงว่าสภาพแวดล้อมที่สะดวกสบายทำให้พัฒนาได้ง่ายไม่มีอุปสรรค
สุดท้ายของแบบนี้มันก็ขึ้นกับตัวบุคคล
การพัฒนาอารยธรรมก็เหมือนกันนั่นแหละ ไม่ว่าสภาพแวดล้อมจะดีหรือเลวร้าย อารยธรรมที่สามารถนำเอาจุดเด่นของมันมาเป็นตัวขับดันตัวเองก็จะเจริญ อารยธรรมไหนที่ไม่พยายามถึงจะอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ดีหรือแย่ก็จะตกต่ำ
เพราะฉะนั้นสภาพแวดล้อมเป็นแค่ปัจจัยเล็ก ๆ เท่านั้นว่ะ
ถ้าสภาพแวดล้อมมากอารยธรรมที่เจริญมาก ๆ มันจะล่มเหรอในเมื่อสภาพแวดล้อมมันก็ไม่ได้เปลี่ยนไป อียิปต์ตอนรุ่งเรืองขึ้นมามันก็อยู่ที่เดิม ตอนมันล่มสลายมันก็อยู่ที่เดิม ร้อนอย่างเดิม
สิ่งที่มีผลกับอารยธรรมหลัก ๆ ก็คือการกระทำคนนี่แหละว่ะ