เวลามีคนบอกว่า "เวลาติดตามข่าวเกี่ยวกับสงครามยูเครน อย่าฟังความข้างเดียว ต้องฟังจากฝั่งรัสเซียด้วย" ผมก็หัวเราะหึๆอยู่ในใจนะครับ
การฟังความทั้งสองข้างเป็นเรื่องที่ควรทำอยู่แล้ว แต่เราก็ต้องใช้วิจารณญาณด้วยนะครับว่า ความจากข้างต่างๆน่าเชื่อถือมากน้อยแค่ไหน ไม่ใช่พอเห็นสื่อทางการ ก็เชื่อทันที ไม่ว่าจะฟากรัสเซียหรือยูเครนก็เถอะ แต่ที่อาการหนักหน่อยน่าจะเป็นสื่อทางการรัสเซียเนี่ยแหละครับ
ดูตัวอย่างข่าวพวกนี้ของสำนักข่าว Pravda ซึ่งเป็นสื่อทางการของรัสเซีย (ใช่ครับ Pravda ที่เคยเป็นหนังสือพิมพ์โฆษณาชวนเชื่อสมัยโซเวียตนั่นแหละ) ในช่วงไม่กี่วันที่ผ่านมานะครับ
1. รายงานว่าประธานาธิบดีเซเลนสกี้ของยูเครน หลบหนีไปโปแลนด์แล้ว โดยอ้างคำรายงานของนักการเมืองรัสเซีย และไม่มีหลักฐานอะไรเลย อันนี้คิดว่าทุกคนคงทราบแล้วว่าไม่จริงอะเนอะ... แต่สื่อทางการรัสเซียก็ยังเล่นข่าวปลอมนี้เรื่อยๆครับ
2. รายงานว่ากองทัพยูเครนมีอาวุธชีวภาพในครอบครอง โดยอ้างคำรายงานของเจ้าหน้าที่กองทัพรัสเซีย และไม่มีหลักฐานอะไรเช่นกันนอกจากคำอ้างฝ่ายเดียว
3. รายงานว่ากองทัพรัสเซียเสนอเปิดเส้นทางมนุษยธรรมสำหรับประชาชนให้หลบหนีออกจากการสู้รบ แต่กองทัพยูเครนปฏิเสธเอง เอ้อ... อันนี้มีรายงานเยอะมากๆนะครับว่า กองทัพรัสเซียนั่นแหละเป็นฝ่ายเปิดฉากโจมตีพลเรือนขณะกำลังหนีออกจากเมือง จนมีผู้เสียชีวิตจำนวนหนึ่ง ทำให้การอพยพต้องล้มเลิกไป
ตัวอย่างเหล่านี้เป็นแค่ส่วนหนึ่งเท่านั้นนะครับ จริงๆมีมากกว่านี้และเพี้ยนกว่านี้อีกหลายตัวอย่าง (ดูพวกเว็บ factcheck ได้เลยครับ เค้ารายงานไว้เยอะละ) ประเด็นที่ผมต้องการสื่อสารคือ ปัญหาของสื่อทางการรัสเซียคือมีพฤติกรรมปล่อยข่าวบิดเบือนและข่าวปลอมหลายครั้งแล้ว เพื่อเผยแพร่ narrative ที่รัฐบาลรัสเซียต้องการ
ไม่ใช่แค่ Pravda ด้วยนะ พวกสื่อสังกัดทางการรัสเซียอันอื่นๆอย่าง RT, Sputnik, TASS ฯลฯ อาการหนักพอกันเลยครับ
ปัญหาหลักมาจากการที่สื่อทางการรัสเซียถูกควบคุมโดยรัฐอย่างเบ็ดเสร็จ ดังนั้นจึงไม่มีกระบวนการตรวจสอบข่าวที่ปล่อยจากทางการ เจ้าหน้าที่รัฐพูดหรือผลักดันข้อกล่าวหาไรก็รายงานหมด และกองบรรณาธิการไม่มีอิสระในการรายงานข่าวที่ตั้งคำถามกับรัฐ ดูตัวอย่างง่ายๆเลยครับ สื่ออิสระรัสเซียโดนปิดไปหลายรายแล้ว ส่วนที่ยังอยู่ก็โดนคุกคามและเซนเซอร์หลายทาง
และนี่คือความแตกต่างที่สำคัญระหว่างสื่อทางการที่ทำหน้าที่เป็นปากกระบอกเสียงของรัฐ โดยที่กองบรรณาธิการไม่มีอิสระอย่างแท้จริง อย่างเช่น Pravda, TASS, Xinhua, China Daily กับ สื่อทางการที่ไม่ได้ถูกรัฐควบคุม ไม่จำเป็นต้องรายงานเฉพาะสิ่งที่รัฐต้องการ กองบรรณาธิการทำงานได้อย่างอิสระ เช่น BBC, DW, VOA, NPR, NHK (to a certain extent)
ซึ่งเอาจริงๆแม้แต่คนในวงการสื่อไทยหลายคน ยังไม่เข้าใจความแตกต่างตรงนี้เลยครับ บางคนยังคิดว่า Xinhua กับ BBC มีคุณภาพข่าวเท่ากันด้วยซ้ำ
เพราะฉะนั้น ถ้าใครคิดจะอ่านข่าวของทางการรัสเซีย หรือสื่อไหนคิดจะเอาข้อมูลจากทางการรัสเซียมารายงานต่อ ต้องใช้วิจารณญาณสูงมากครับ ด้วยเหตุผลเกี่ยวกับความไม่น่าเชื่อถืออย่างที่ผมได้เรียนมาแล้วนั่นแหละ
ถ้าสื่อไทยไม่เข้าใจตรงนี้ เอาข่าวจากทางการรัสเซียมาแปลและนำเสนอในฐานะว่าเป็นข่าวที่เชื่อถือได้ คนอ่านก็เชื่อตามอยู่แล้ว เมื่อวันก่อนผมก็เห็นคนไทยเอาข่าวปธน.ยูเครนหลบหนีออกนอกประเทศของทางการรัสเซียมาแชร์กันเพียบเลย เหอๆ
สื่อไทยต้องทำงานหนักหน่อยนะครับ ต้องใช้วิจารณญาณเยอะๆเพื่อประโยชน์ของผู้อ่าน เราจะคาดหวังให้คนอ่านแบกรับภาระเป็นฝ่ายใช้วิจารณญาณอย่างเดียวไม่ได้หรอก