>>742 ศึกษาโดยรวม ใช่ แต่ถ้าด้านการอ่านออกเขียนได้โลกอิสลามดีกว่า เพราะระบบตัวอักษรจำง่ายกว่า และมีการส่งเสริมให้คนทุกระดับชั้นรู้หนังสือ เพื่อเอาไว้อ่านอัลกุร์อ่านด้วยตนเองได้ ภาษาอิสลามจึงเป็นภาษาสากลภาษาแรกๆ ของโลก เพราะใช้กันระดับ International จริงๆ
ส่วนที่ว่าทำใมถึงล้าหลัง เชื่อกันว่ามี 2 สาเหตุหลัก
1) ปฏิวัตุอุตสาหกรรมไม่ได้เนื่องจากความขัดแย้งด้านการปกครองภายใน ทั้งจากสมัยหมิงและชิง
2) ยุโรปพัฒนาความรู้ทางวิทยาศาสตร์แบบ Empriricalism ได้ก่อน และใช้เป็นแนวทางหลักของการพัฒนาวิทยาศาสตร์ในปัจจุบัน หนังสือเศรษฐศาสตร์หลายเล่มอ้างถึงจุดนี้อยู่
ว่ากันตามตรง จีนไม่ได้ด้อยพัฒนาหรือล้าหลังขนาดนั้น แม้แต่ช่วงปลายศ.ที่ 19 จีนก็ยังล้ำหน้าในบางด้าน แต่ยังไงก็สู่ตะวันตกไม่ได้อยู่ดี
แต่เรื่องสงครามก็มีส่วน สมัยชิงจีนยิ่งใหญ่กว่าประเทศโดยรอบมาก แม้แต่รัสเซียยังสู้ไม่ได้ ทำให้ไม่เกิดการแข่งขันเป็นเวลานาน อีกทั้งจีนชอบเอาเงินไปทุ่มให้อะไรที่ไม่พัฒนา อย่างการสร้างวังหยวนหมิงหยวนที่งามล้ำ แต่เชื่อกันว่าใช้งบพอๆ กับ GDP จีนทั้งปี แทนที่จะเอาไปสร้าง Infrastructure ดีๆ