วัดป่าไทยจัดเป็นสาขาหน่ึงของพุทธศาสนาฝ่ายเถรวาท พุทธศาสนาฝ่ายเถรวาทหรือเป็นที่รู้จักกันอีกช่ือหนึ่งว่าพุทธศาสนานิกายฝ่ายใต้ซึ่งเป็นพุทธศาสนาที่ได้รับการนับถืออย่างแพร่หลายตลอดทั่วทั้งประเทศไทย รวมถึงประเทศในดินแดนแถบใต้อื่นๆคือ เมียนม่าร์หรือพม่า ศรีลังกา ลาวและกัมพูชา พุทธศาสนาฝ่ายเถรวาทเป็นพุทธศาสนาที่สืบทอดมาตั้งแต่ยุคแรกสุด ซึ่งถือหลักธรรมวินัยที่พระอรหันตเถระจำนวน 500 รูปได้ประชุมทำสังคายนาครั้งแรกรวบรวมคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าวางเป็นแบบแผนไว้ ภายหลังการเสด็จดับขันธ์สู่ปรินิพพานของพระพุทธเจ้าไปแล้ว 3 เดือน
พุทธศาสนาฝ่ายเถรวาทในประเทศไทยประกอบด้วยหลากหลายสายและนิกาย ในแต่ละหมู่บ้านแต่ละเมืองส่วนใหญ่ทั่วประเทศไทยมีวัดตั้งอยู่อย่างน้อยหนึ่งแห่ง เพื่อเป็นจุดศูนย์รวมสำหรับการประกอบพิธีกรรมทางศาสนาและวัฒนธรรมต่างๆ หรือแม้กระทั่งเป็นสถานศึกษาหาความรู้และสถานพยาบาลยามเจ็บไข้ได้ป่วย วัดในประเทศไทยมีความหลากหลายแตกต่างกันอย่างมาก ทั้งในแง่ของประโยชน์หน้าที่และในแง่ของการเข้าถึงชีวิตสมณะเพศ วัดในบางแห่งเน้นการสวดมนต์ พิธีกรรมทางศาสนาต่างๆหรือเวทมนต์ไสยศาสาตร์เพื่อขจัดความเจ็บไข้ได้ป่วย บรรเทาทุกข์ทางกายและทางใจ บางวัดมีจุดมุ่งหมายเพื่อให้การอบรมศึกษาทางปริยัติ วัดบางแห่งก็มุ่งเน้นการปฏิบัติเจริญสมาธิและวิปัสสนาภาวนา พระภิกษุสงฆ์ที่จำวัดอยู่ในวัดตามหัวเมืองใหญ่ต่างๆส่วนใหญ่จะให้ความสนใจในการศึกษาทางปริยัติและทำหน้าที่บริหารจัดการระบบระเบียบแบบแผนต่างๆมากกว่าการเจริญสมาธิภาวนา นอกจากความแตกต่างในแนวทางการถือครองสมณะเพศแล้ว พระภิกษุสงฆ์ในวัดแต่ละแห่งยังมีความแตกต่างกันในความเคร่งครัดต่อการยึดถือหลักพระธรรมวินัยอีกด้วย