Reason (2018)
ในโลกคู่ขนาน ประเทศไทยน่าจะมีสารคดีสุดขีดคลั่งแบบนี้ได้เหมือนกันถ้าสัมภาษณ์ฝั่งขวาฟาสซิสต์ตกขอบแบบหมอเหรียญทองหรือหมอวรงค์
สารคดีความยาวสามชั่วโมงครึ่งของปู่ อานันด์ แพตวาร์ธัน สำรวจพื้นที่ทางการเมืองที่แนบแน่นเป็นหนึ่งเดียวกับศาสนาและความเชื่ออันหลากหลายในอินเดีย กับข้ออ้างเรื่องชาตินิยมที่ดูท่าจะขยับขยายกลายเป็นภาวะคลั่งชาติของฝั่งขวา คนออกมาเดินขบวนหวังขยับขยายแนวคิดฮินดูทวาไปทั่วอินเดียและพรมแดนเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แนวคิดอื่นที่ผิดไปจากนี้มีแต่ต้องถูกกำจัด กำราบและเผาทิ้งไม่ให้เหลือซาก
พอเป็นประเด็นเรื่องความเชื่อ ศาสนาและการเมืองในอินเดียแล้วเลยมีหลายเส้นเรื่องให้สารคดีไล่ตามสำรวจ ตั้งแต่ที่หมอนักต่อต้านไสยศาสตร์ถูกลอบสังหาร, การเคลื่อนไหวของกลุ่มคอมมิวนิสต์ในอินเดียที่อยู่ยากยิ่งกว่ายาก, เหล่าผู้นำทางความเชื่อที่จะโอบรับบุตรหลานของท่านไว้หากว่าเด็กๆ เป็นผู้จุติมาจากสวรรค์, ครอบครัวที่ถูกสังหารโหดเพราะมีคนบอกว่าพวกเขากินเนื้อวัว, คนที่บูชาฮินดูทวาและเห็นว่าคนที่ไม่ได้บูชาเหมือนกันต้องถูกลงโทษ ฯลฯ ซึ่งทุกอย่างนี่โยงกับชาตินิยมในอินเดียหมดเลย หนังไล่ย้อนไปตั้งแต่การต่อสู้เพื่อเอกราชจากอังกฤษ การลอบสังหารคานธีและการที่สาวรการ์ได้รับการยกย่องจากฝั่งขวาอีกครั้ง
เป็นหนังที่ดูแล้วเวียนหัวเหมือนสมองจะระเบิด เนื้อหาหนักหน่วงก็เรื่องหนึ่ง แต่ aesthetic พี่ก็ไม่ประนีประนอมคนดูเลย หนังตัดฟุตเตจข่าวในอินเดียตัดสลับกับฟุตเตจที่กลุ่มความเชื่อต่างๆ ใช้โฆษณามายำเข้าด้วยกัน เวลาประมาณห้าวินาทีพวกตัดเอาเท็กซ์ เอาซาวด์ เอาภาพประกอบมาเขย่าใส่กันไปแล้วประมาณแปดพันรอบ หรือเพลงจากขบวนประท้วงที่ถ้าเอามารวมกันน่าจะได้ประมาณสองอัลบั้มได้ รวมทั้งเวลาที่ปู่อานันด์ไปสัมภาษณ์พวกกลุ่มผู้ชุมนุมขวาจัดที่ตะเบ็งเสียงแข่งกันกับเพลงต่างๆ
ที่น่ายกย่องและน่าสนใจมากๆ คือคนทำหนังไป 'ท้าชน' กับฝั่งขวาแบบไม่เกรงพระเกรงเจ้าองค์ไหนทั้งนั้น มีกี่องค์ก็ท้าชนครบ มีหลายครั้งมากๆ ที่ดูไปแล้วก็ปวดหัวมือไม้เกร็งจีบจากความไม่มีตรรกะให้พอคุยรู้เรื่องได้ เช่น ตอนที่คนบอกว่าผู้หญิงไม่ต้องเข้าในศาสนสถานก็ถูกแล้วเพราะเป็นเพศที่ไม่สะอาด เดี๋ยวก็ให้นมลูก เดี๋ยวก็เป็นประจำเดือน ทีมสารคดีถามกลับว่าแล้วผู้ชายที่หลั่งวันละหลายครั้งล่ะทำไมเข้าได้ ผู้ชุมนุมที่เป็นผู้หญิงหน้าม้านเลย ไม่ค่ะ เราจะไม่คุยกันเรื่องนั้น (อะไรวะ) หรือตอนไปถามชาวบ้านที่กระทืบคนจนตายแค่เพราะมีข่าวลือว่าอีกฝ่ายกินเนื้อวัว ทีมสารคดีบอก นี่ไง ตำรวจยืนยันว่ามันไม่ใช่เนื้อวัว พวกตอบกลับมาตาใสว่า เราจะไปเชื่อได้ไงล่ะ (แล้วทำไมมึงเชื่อข่าวลือว่าเขากินเนื้อวัวแต่แรกเอ่ย) และที่หนักมากๆ คือท่าทีของฝั่งขวาที่ยกย่องสาวรการ์ในฐานะผู้ปลดแอกอินเดีย ทีมสารคดีเอาหลักฐานยืนยันว่า สาวรการ์เป็นผู้เขียนจดหมายอ้อนวอนทางการอังกฤษให้ปล่อยเขาออกจากคุก โดยให้สัญญาว่าจะช่วยเหลืออังกฤษอย่างดีและไม่ต่อต้านอะไรอีก ผู้ชุมนุมแค่เงียบไปแล้วบอก ไม่รู้ดิ เราไม่พูดเรื่องนั้น สภาพเหมือนคุยกับสลิ่มที่หน้ามึนกว่า เสียงดังกว่า
ถ้ามองจากคนนอก มันมีความคัลต์ ความเฮี้ยนเต็มขีดแน่นอน (แค่มุ่งมั่นจะแผ่ความคิดแบบฮินดูทวามาถึงไทยนี่ก็หนักแล้ว) พวกผู้นำทางการเมืองทรงเหมือนอยู่กับเบาหวานมาทั้งชีวิตแต่งตัวเหมือนลูกเสือในชุดลำลอง มาประกาศกร้าวปกปักษ์แผ่นดินมาตุภูมิไม่ให้ 'คนนอก' เข้ามารุกล้ำทำร้าย, ภาพซูเปอร์แมนโมดี หรือฟุตเตจจากวิดีโอผู้นำทางความเชื่อกอดจูบเด็กผู้หญิง (!!) มันอาจดูประหลาดแต่น่ากลัวมากๆ รู้เลยว่าอำนาจการทำลายล้างของฝั่งขวามันทรงพลังขนาดไหน แล้วยิ่งพอมองจากสายตาคนที่เห็นความคลั่งบางอย่างของประเทศตัวเอง -เช่น ในปี 2016- แบบหนักหน่วงมากๆ มาแล้วก็รู้ว่ามนุษย์คนหนึ่งมันสามารถผลักตัวเองไปจากขอบของความมีสติสัมปชัญญะได้มากขนาดไหนเพื่อสิ่งที่ตัวเองบูชา
ชื่นชมปู่อานันด์มากๆ รู้เลยว่าการทำสารครดีนี้ต้องใช้ทั้งแรงกายและแรงใจ เดินย่ำไปในกลุ่มผู้ชุมนุมหลายสิบหลายร้อยครั้ง แบกกล้องท้าชนกับฝั่งขวา อดทนสนทนากับพวกเขาอย่างเป็นเหตุเป็นผล นึกถึงถ้าเป็นตัวเองเจอคำตอบแบบหน้ามึน อ้างเรื่องพระเรื่องเจ้าทุกประโยคแบบนั้นแล้วก็คงมีสิทธิอุ้มวัวไปทุบคนแทน